Bu makale 15.08.2018 tarihinde İngilizce olarak yayınlanmıştır
Herkesin bildiği gibi, Türk lirası bir mücadele içinde. Hafif artışları öncesinde, Pazartesi günü oldukça değer kaybederek dolar karşısında 7 lira üzerine çıktı. Türkiye’nin döviz meselesi devam ederse, petrol piyasaları üzerinde kapsamlı bir etkiye sahip olabilir – özellikle ABD’nin İran petrol sanayisi üzerindeki yaptırımları Kasım ayında devreye giriyorken.
Türkiye, İran petrolünün ve gazının majör ithalatçısı. Hatta Türkiye’nin 2018 ilk çeyreğindeki gaz ve ham petrol ithalatının %50’den fazlası İran’a ait. Türkiye’nin ayrıca İran ile 2026 yılına kadar sürecek olan bir doğalgaz anlaşması var. İran, Türkiye'nin elektrik üretmek için ihtiyaç duyduğu yaklaşık 9,5 milyar metreküp doğalgazı tedarik ediyor.
Türk lirasının değer kaybetmesiyle, petrol ve gaz da dahil olmak üzere Türkiye’nin küresel kaynakları alım gücü zayıflıyor. Türkiye kendi petrolünü ve gazını yeterince üreten bir ülke değil ancak bu kaynakların majör tüketicisi. Liranın değerinin düşmesi, Türkiye'nin ucuz petrol ve gaz almasını zorlaştırıyor. Diğer yanda, İran da petrol ve gazını kullanabildiği herhangi bir döviz ile satma konusunda çaresiz.
ABD’nin İran’ın petrol ve gaz endüstri üzerindeki katı yaptırımları Kasım ayında yürürlüğe girecek, İran şimdiden müşterilerini kaybetti bile. İran zor bir durumda – hükümetinin petrol ihracatı için nakde ihtiyacı var ancak yaptırımlar, İran ile iş yapan müşterilerin petrol ve gaz ticaretinde kullanılan döviz olarak ABD doları ile ticaret yapmasını engelliyor. Euro gibi diğer dövizler de İran’a kapatılacak, çünkü Avrupa bankaları İran bankaları ile iş yaptığı için ABD’nin ikinci bir yaptırım uygulama riskini istemeyecek. İran petrol için Çin yuanı gibi diğer yabancı dövizleri kabul edebilir, ancak yuan İran hükümetinin sözleşme yaptığı Çinli taraflar dışında borçlarını ödemesine yardım edemeyecek.
Ancak Türkiye ve İran coğrafik olarak komşu iki ülke. İran’ın kuzeybatısı ve Türkiye’nin güneydoğusunda bir sınırı paylaşıyorlar. Bu bölgede çoğunlukla Türkiye, İran, Suriye ve Irak da dahil olmak üzere, pek çok ülkeye yayılan etnik olarak farklı bir topluluk, Kürtler yaşıyor. Liranın düşüşü, İran petrolünü ve gazını Türkiye için daha çekici hale bile getiriyor ve Türkiye de İran için ilgi çekici bir müşteri.
İran, petrol ve gazı için lirayı kabul edebilir ve bu dövizi kullanıma sokabilir, özellikle Türk – İran sınır bölgelerinde. Sınır bölgelerindeki toplulukların çoklu döviz kullanması alışılmadık bir durum değil. Örneğin, New England’ın kuzey bölgelerinde Kanada dövizi genellikle Amerikan parası ile karışır. Pek çok Merkez Amerikan ve Karayip ülkesi de ABD dolarını dönem dönem kabul eder.
Dahası, Amerikalı papazın alıkoyulması ve Washington’ı kızdıran jeopolitik tutumları ile Türk hükümeti, ABD’nin son etkilerinden bağımsız olduğunu aktif bir şekilde kanıtlamış oldu. ABD yaptırımlarla karşılık verdi ve Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türk vatandaşlarını iPhone (NASDAQ:AAPL) gibi ABD ürünlerini boykota çağırarak yanıtladı. Türk rafinerileri ve kamu hizmetlerinin İran petrol ve doğalgaz alımlarını artırarak ABD'nin İran'a uyguladığı yaptırımlara aktif olarak meydan okuması mantıksız bir adım olmayacaktır.
Piyasa izleyicileri İran yaptırımları ile piyasadan ne kadar petrol çekileceğini ve bunun petrol fiyatlarını ne ölçüde etkileyeceğini beklerken, Türkiye izlenmesi gereken önemli bir ülke. İran’dan petrol ithalatını kesmek yerine Türkiye, komşusuyla yaptığı ithalatı artırabilir ve Türk lirası ile ödeme yapabilir de. Bu da, Kasım ayında ve ilerleyen aylarda İran petrolünün piyasadan tahmin edilenden daha az çekilmesi anlamına gelecektir.