(İYİ Parti'nin soru önergesi ve geçmiş bilgi eklendi)
ANKARA, 19 Haziran (Reuters) - CHP'li Gürsel Tekin ve İYİ Parti'li Aytun Çıray, Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) enflasyonu olduğundan daha düşük gösterdiği iddiaları nedeniyle Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak'ın cevaplaması istemiyle ayrı ayrı TBMM'ye soru önergesi verdi.
CHP'li Tekin, son iki aydır açıklanan enflasyon verilerinin ciddi olarak tahminlerden saptığını, TÜİK'e yeni başkan atandıktan sonra açıklanan Nisan ayı enflasyon rakamlarında daha önce görülmemiş uygulamalarla kurumun güvenilirliğinin zedelendiğini belirtti.
İYİ Parti'li Çıray ise konunun tüm üreten kesimler, ama özellikle de ücretli çalışanlar için hayati bir önem taşıdığını belirterek, TÜİK'in yıllık enflasyonu gerçekte olduğundan düşük göstermesini, "zaten ayakta kalma mücadelesi veren işçi ve memurun lokmasından çalmak" olarak ifade etti.
Gürsel ve Çıray'ın soru önergesine ilişkin Reuters'ın sorusuna TÜİK, haber yazıldığı sırada herhangi bir değerlendirmede bulunmadı.
CHP'li Tekin, soru önergesinde, Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın kamu çalışanları ve emeklilerin maaş artışlarını TÜİK'in açıkladığı enflasyon rakamlarını temel alarak gerçekleştirdiğini kaydederek, maaş zam oranlarının enflasyon artışına bağlı olduğu, açıklanan enflasyon rakamlarının gerçek enflasyon ile uyumlu olmaması halinde milyonlarca çalışanın mağduriyet yaşadığı kaydedildi.
"TÜİK'in evrensel standartlarda, objektif ve siyasi müdahaleden uzak bir şekilde idari görevini yerine getirmesi gerekmektedir... son 15 yılın rekorunu kıran Eylül enflasyon rakamı sonrasında TÜİK Başkan Yardımcısı Enver Taştı görevden alınmış, Taştı'nın yerine şahsınıza yakınlığı kamuoyunca bilinen Yinal Yağan getirilmiştir" denilen soru önergesinde şu ifadelere yer verildi:
"Nisan ayında TÜİK Başkanı Mehmet Aktaş Merkez Bankası Banka Meclisi üyeliğine seçilince Yağan, TÜİK'in yeni başkanı olmuştur. Bu atamadan sonra açıklanan Nisan ayı enflasyon rakamlarında daha önce görülmemiş uygulamalar kurumun güvenliğini zedelemektedir."
Gürsel'in TBMM gündemine taşıdığı konuya dair soru önergesinde şu sorular sıralandı:
-Nisan ayında TÜFE'nin belirlenmesinde önemli bir bileşen olan giyim ve ayakkabı grubunda yaşanan artış uzmanlara göre mevsimsel hareketlerden çok daha sınırlıdır. TÜİK'in açıkladığı madde fiyatları ile ağırlıklar kullanılarak elde edilen giyim enflasyonu Nisan'da yüzde 10'a yaklaşırken açıklanan, ana endekslerde giyim ve ayakkabı alt grubunun yaklaşık yüzde 5.4 arttığını göstermektedir. Otomobilde de madde fiyatlarının ima ettiği endeks artış oranı ile açıklanan motorlu araçlar alt grup endeksi arasında önemli farklılaşmalar ortaya çıkmaktadır. Analistler sadece bu iki kalemden kaynaklanan farklılaşmanın bile aylık TÜFE enflasyonu üzerindeki etkisinin yaklaşık 0.5 puan olduğunu belirtmektedir. O halde bu farklılaşmanın sebebi nedir?
-Daha önce de "kalite düzenlemesi" adı altında fiyat endeksine müdahale edilmişse de bu düzenleme sınırlı kalmaktadır. Örneğin giyimde daha önce 0.1 veya 0.2 puan olan kalite düzenlemesi son açıklanan endekste 4 puan olarak hesaplanmaktadır ki bunun imkânsız olduğu bilinmektedir. Kalite düzenlemesi yöntemi kötüye kullanılarak enflasyon artışı manipüle mi edilmektedir?
-Siyasi sebeplerle TÜİK'e müdahale ederek enflasyon artışını fiktif olarak sınırlı tutmak yönünde yazılı veya sözlü bir talimatınız var mıdır? TÜİK Başkanı Yinal Yağan bu talimatınız çerçevesinde mi hareket etmektedir? Enver Taştı bu değişikliğe karşı çıktığı için mi görevden alındı?
-Şayet böyle bir talimat yoksa yetki alanını aşarak, endeksleri manipüle etmek suretiyle TÜİK'in ulusal ve uluslararası itibarını zedeleyen, milyonlarca vatandaşımızın da gerçek enflasyon oranı altında maaş artışı alarak telafi edilemeyecek bir zarara sebep olan bürokratlar hakkında hangi adli ve idari işlemleri başlattınız?
ÇIRAY: ENFLASYON RAKAMLARINA KUŞKUYLA YAKLAŞILIYOR
Çıray, TÜİK'in Nisan ve Mayıs aylarında yaptığı aylık enflasyon artışı ve bunun yıllık bazdaki sonuçlara ekonomistlerin son derece kuşkuyla yaklaştıklarını belirterek, "Çarşı-pazar ve market alışverişlerinde fiyatların hiç de TÜİK'in belirttiği oranlarda artmadığını zaten gözlemliyordum" dedi.
Çıray sözlerini, "Marketlerdeki etiketler bir alışverişten diğerine hızlı bir yükselişle değişiyordu. Bu sürekli artışın TÜİK'in verilerine neden gerçekte olduğu şekliyle yansımadığı benim için merak konusuydu" diye sürdürdü.
Sözcü Gazetesi'nde bu hafta yer alan bir haberde, piyasa uzmanlarının son iki aydır açıklanan enflasyon rakamlarının beklentilerden ve piyasada gözlenen trendlerden ciddi sapmasına dair değerlendirmeleri yer aldı.
Çıray, "Bunu enflasyon oranını tespit etmek için kullanılan sepetin içeriğine bağlıyordum. Ancak ekonomistler ve piyasa analizcileri çok daha ince, konunun özünü yakalayan tespitlerde bulundular. TÜİK rakamlarını belirlemekte kullanılan endekslerdeki ancak işin uzmanlarının anlayabileceği deyim yerindeyse hilelere ve oynamalara dikkat çektiler. Bu oynamalar ve hileler mesela otomotiv ve giyim sektörlerinde belli kalemlerdeki veri kalitesini ciddi bir şekilde düşürmüş ve sonuçta TÜİK verdiği oranlarla gerçek, yaşanan enflasyon oranı arasında büyük bir açıklığa yol açmıştır."
Çıray, "TÜİK, adeta seçimlerde iktidarı olduğundan başarılı gösterecek veriler üretmeye mecbur ve mükellef bırakılmış bir kurum manzarası sergilemektedir" dedi ve şöyle devam etti:
"Bunun kanıtı, 2018 Eylülünde enflasyondaki büyük patlamanın verilerini ortaya koyan dönemin TÜİK Başkan Yardımcısı Enver Taştı'nın derhal görevden alınmasıdır. TÜİK böylece gerçeği ortaya koyan verileri değil, iktidarı tahkim edecek sahte gerçekliği üretmekle yükümlü kılınmıştır."
Çıray, Bakan Albayrak'tan cevaplamasını istediği soruları şöyle sıraladı:
-Ekonomist ve piyasa analizcilerinin TÜİK verilerinde sıra dışı endeks sapmaları olarak niteleyerek TÜİK'in enflasyon verilerine hakkındaki güvensizliklerinin ve şüphelerinin artmasıyla Yinal Yağan'ın atanması arasında bir ilişki kurmaları temelsiz ve yanlış mıdır?
-Bunun temelsiz ve yanlış olduğunu ortaya koymak TÜİK'in kurumsal itibarını korumak ve fonksiyonlarını sağlıklı bir şekilde yerin getirmesini sağlamak bakımından hayati bir önem taşıdığına göre, ekonomistler ve piyasa uzmanlarının ileri sürdükleri gerçek enflasyon oranıyla TÜİK'in açıkladığı oranlar arasındaki farklılığın sebeplerini kullandığınız yöntem ve verilerle birlikte şeffaflaştırıp milletimizi aydınlatır mısınız?
-TÜİK'in açıkladığı enflasyon oranı ekonomistler ve piyasa analizcilerinin belirttikleri gibi gerçek enflasyon oranından düşükse, başta işçi ve memurlar olmak üzere çalışan tüm kesimlerin uğradıkları mağduriyeti telafi edecek misiniz, edeceksiniz ne zaman ve nasıl edeceksiniz?
TÜİK İDDİALARI REDDETMİŞTİ
Nisan ayı enflasyon verilerinin beklentilerin oldukça altında kalmasının ardından TÜİK Başkanı Yağan 6 Mayıs'ta yaptığı açıklamada istatistiklerin sağlıklı olmadığı ve verilerde siyasi etki bulunduğu yönündeki iddiaların gerçeği yansıtmadığını söylemişti. 2018'de enflasyon verilerinin beklentilerin oldukça üzerinde açıklanması sonrası Taştı görevinden alınmış ardından Enerji Bakanlığı Maden İşleri Genel Müdür Yardımcısı Yinal Yağan bu göreve getirilmişti.
Nisan ayı ortasında ise TÜİK Başkanvekili Mehmet Aktaş'ın Merkez Bankası Banka Meclisi üyeliğine getirilmesinin ardından bu göreve Yağan vekaleten atanmıştı.
CİRO ENDEKSİ
TÜİK hesaplamalarında kullanılacak işyerlerinin belirlenmesinde de 2019 itibarıyla değişikliğe gitti ve perakende sektöründe yer alan marketler ve giyim mağazalarının ciro payları kullanıldığını, bu şekilde "en çok satış yapan işyerlerinden" fiyat derlenmesi yapılacağını açıkladı.
İlgili yöntem ürün ve firma bazlı kısa süreli indirimler yoluyla enflasyonda bir değişimin önünü açtığı gerekçesiyle eleştirilere neden oluyor.
Öte yandan madde fiyatlarında yaşanan artışların toplulaştırılıp hesaplandığında ilgili grup endeksi ile uyum göstermemesi de hesaplamalarda soru işaretlerini artıran bir diğer neden. Bu etki özellikle otomobil ve giyimde ön planda bulunuyor.
Bir başka eleştiri konusu ise kalite düzenlemesi yöntemi oldu. Son dönemde giyim başta olmak üzere bazı kalemlerde geçmişte örneği görülmeyen etkilere neden olmuş durumda. TÜİK'in kullandığı zincirleme endeks metodu ile enflasyon hesaplama sistemi, ciro bazlı sisteme geçmesi nedeniyle bu yıl bazı değişiklikleri de beraberinde getirdi. Bu etki sezon ürünlerin devreyre girdiği dönemlerde daha belirgin durumda.