Devletler ya da anonim şirketler tarafından finansman ihtiyacının giderilmesi amacıyla ihraç edilen vadesi bir yıldan uzun olan borçlanma araçlarına tahvil adı verilir. Tahvil ile ilgili bazı tanımlar; nominal değer; tahvilin üzerinde yazılı olan değere denir. Piyasa değeri; tahvilin piyasadaki arz ve talep koşullarına göre oluşan fiyattır. İhraç değeri; tahvilin ilk ihraçtaki fiyatıdır. Kupon faizi; tahvilin üzerinde yazılı olan ve ilgili dönemlerde ödenen faizdir.
Tahvile yatırımı yapan kişi ya da kurum tahvil ihraç eden kuruma borç para vermiş olur. Borç veren kişinin sahip olduğu tek hak vadesi geldiğinde ödemiş olduğu anapara ve faizi almaktır. Tahvil sahibinin yönetimde her hangi bir hakkı bulunmamaktadır.
Tahvil değerlenirken faiz oranı ve enflasyon oranlarını göz önüne almak gerekir. Faiz oranları yükseldikçe tahvil fiyatları düşer, faiz oranı düştükçe tahvil fiyatları yükselir. Tahvil değeri ile enflasyon oranı arasında faize benzer ilişki vardır. Çünkü piyasa merkez bankaları faiz oranını belirlerken kullandıkları en önemli kriter enflasyon oranıdır.
Tahvil çeşitleri; başa baş tahviller, fiyatı ile nominal değeri(tahvilin üzerinde yazan değer) aynı olan tahvillerdir. Primli tahviller, nominal değerinden daha yüksek bir fiyatla piyasaya sürülen tahvillerdir. İskontolu tahviller, nominal değerinden daha düşük fiyat ile piyasaya sürülen tahvillerdir. Sabit faizli tahviller, faiz oranı tahvil ihracından itibaren değişmeyen tahvillerdir. Değişken faizli tahviller ise faiz oranı piyasa şartlarına göre değişen tahvillerdir.
Tahvillerin fiyatı ile faiz oranı arasında ters yönlü bir ilişki vardır. Tahvillerin faiz oranı yükseldikçe tahvil fiyatı düşer. Örneğin;
Nominal değeri 1000 TL ve kupon faizi %20 olan bir tahvil 940 TL’ye satın alınırsa bu tahvilin gerçek faizi; 200/940=%21,28 olarak hesaplanır.
Tahvil kupon faizini %25 seviyesine yükselmesi durumunda tahvilin fiyatının 940 TL’de sabit kaldığı varsayımı ile gerçek faiz; %26,60 seviyesine yükselecektir.
Kupon faizi %20 seviyesinde kaldığı varsayılırsa ve tahvilin gerçek değeri %21,28 seviyesinde sabit kalacağı varsayılırsa tahvilin fiyatı 939,85₺ olması gerektiği hesaplanır.
Tahvil fiyatı hesaplamasında kullanılan bir diğer yöntem nakit akım modelidir. Örneğin; 5 Mart 2023 tarihinde ihraç edilen 5 yıl vadeli, 4 eşit taksit ile itfa edilecek, %25 kupon faizli, nominal değeri 1.000 TL olan tahvilin nakit akım modeli aşağıdaki gibidir (İskonto faktörü %20 varsayılmıştır).
Diğer tüm veriler sabit iken, iskonto faktörü %25 varsayılması durumunda ise;
Diğer tüm veriler sabit iken, iskonto faktörü %15 varsayılması durumunda ise;
Yukarıdaki tahvil hesaplama modellerinde diğer tüm veriler sabit iken yalnızca iskonto faktöründe küçük bir değişim ile bile tahvilin bugünkü değerince ciddi sapmalar gözükmektedir. İskonto faktörü belirlenirken sabit bir değer bulunmamaktadır. Iskonto faktörü yükseldikçe tahvilin bugünkü değeri düşmektedir. Örneğin yukarıdaki ilk tabloya göre yatırım yapan bir yatırımcı %20 iskonto faktörü varsayması durumunda tahvilin bugünkü değeri 872,08₺ bulunur. Tahvilin fiyatı 872,08₺ altında oluşması durumunda tahvil yatırımı yapmak iskonto faktörüne göre rasyonel olacaktır; iskonto faktörünü %25 seviyesine çıkarılması durumunda tahvilin bugünkü değeri 746,89₺ bulunacaktır. Tahvilin fiyatı 746,89₺ üzerinde oluşması durumunda tahvil yatırımı yapmamak rasyonel olacaktır; iskonto faktörünün %15 varsayılması durumunda ise tahvilin bugünkü değeri 1.030,22₺ bulunacaktır. Tahvilin fiyatı 1030,22 altında oluşması durumunda tahvil yatırımı yapmak rasyonel olacaktır.
Yukarıda gözüktüğü gibi nominal değeri 1.000₺ olarak ihraç edilen tahvilin bugünkü değeri 1.000₺ üzerinde oluşması tahvilin fiyatının pahalı olduğu manasına gelmediği gibi fiyatın 1.000₺ altında oluşması da fiyatın ucuz olduğu manasına gelmediği yukarıdaki tabloda gözükmektedir. Yatırımcılar tahvil yatırımı yaparken tahvilin fiyatının nominal değerinin üzerinde ya da altında olması tahvil fiyatının pahalı ya da ucuz olduğu anlamına gelmeyeceği yukarıdaki tablolarda gözükmektedir. Ayrıca faiz oranı tahvilin taksit ile mi vade sonunda mı ödeneceği ya da iskonto faktörü parametrelerine göre tahvil fiyatının ucuz ya da pahalı yorumu yapmak daha sağlıklı olacaktır.
Tahvil talebini etkileyen unsurlar:
· Tahvilden sağlanacak gelir,
· Tahvilin çıkaran şirketin geliri,
· Tahvilin risk durumu,
· Tahvilin vadesi,
· Hisse senedine çevrilebilme olanağı olarak sıralanabilir.
Yukarıdaki unsurlar dolaylı olarak tahvil fiyatı ve faiz oranını etkilemektedir. Çünkü bu unsurlar tahvil talebini etkilemektedir. Diğer finansal enstrümanlar gibi tahvilin de talebi yükselmesi durumunda tahvilin fiyatı yükselecek ve tahvilin faiz oranı düşecektir. Örneğin merkez bankası herhangi bir sebeple toplam para arzını daraltıcı politikalara geçmesi ve kamu harcamalarında da daraltıcı politikalar uygulanması beklentisi bulunan bir yatırımcı beklentilerinin gerçekleşmesi durumunda politikaların sonucu olarak tahvil faizleri yükselmeye başlar, tahvil faizlerinin yükselmesi sonucunda tahvil fiyatları düşer. Bu durumda kısa vadeli olarak tahvil alım satım yapan yatırımcılar tahvil fiyatının düşmesi sonucunda zarar ile pozisyonlarını kapatmak zorunda kalabilir. Ancak vade sonuna kadar bekleyecek yatırımcılar bu fiyat dalgalanmalardan etkilenmeden vade sonunda anapara ve faiz gelirlerini alacaklardır. Bu sebeple tahvil yatırımcıları kısa vadeli al sat stratejileri oluştururken dikkatli olmalıdırlar. Yatırımcı enflasyon oranının düşmesi, para ve maliye politikalarında genişleyici bir politika beklemesi durumunda bir yatırımcı faiz oranlarının düşmesini de bekleyecektir. Bu beklentinin gerçekleşmesi durumunda ise tahvilin fiyatının yükselmesini bekleyecektir, bunun sonucunda tahvilin fiyatı da artacaktır. Bu durumun gerçekleşmesi durumunda yatırımcı vade sonunu beklemeden piyasada tahvili satarak getiri elde edebilir. Ancak yatırımcının beklentisi gerçekleşmez enflasyonda düşüş gerçekleşmez, bunun sonucunda faiz oranı düşmez ve tahvilin fiyatı da yükselmez bunun sonucunda da yatırımcı zarar da edebilir.