Yatırımcıların birikimlerini değişik para ve sermaye piyasası araçlarında profesyoneller tarafından değerlendirilmesini sağlayan finansal yatırım araçlarına fon denir. Fonlar, portföy yönetim şirketlerinin belirlediği ve SPK tarafından onaylanan fon yöneticileri tarafından yönetilir. Fonların belirli bir yatırım stratejisi bulunur ve bu stratejiye uygun olarak yatırım yaparlar. Fonların çeşitli stratejileri olabilir, bu stratejiler fonların izahnamelerinde bulunmaktadır. Fon yatırımı yapmadan önce fonun stratejisi incelenmelidir. Fon yatırımının en önemli avantajı, piyasa profesyonelleri tarafından takip edilmesi ve bunun sonucunda yatırımcıların piyasadaki gelişmeleri takip etmesine gerek kalmamasıdır. Fon yöneticisi, yatırımcılar için bunu yapar ve piyasadaki beklentilerine göre pozisyon değişikliğine gidebilir.
Profesyoneller tarafından yönetilen fonların yönetim ücreti maliyeti bulunduğu yatırımcılar tarafından unutulmamalıdır. Fon yönetim ücreti, portföy yönetim şirketinin fonu oluşturup yönetimi sağlaması karşılığında fon varlıklarının içinden kesilir ve fon fiyatına yansıtılır. Yurt içerisinde genel olarak fon yönetim ücreti %0,2 ile %3,5 arasında değişiklik göstermektedir. Piyasada pek çok farklı fon çeşidi bulunmaktadır.
Borçlanma Araçları Fonları
Fon toplam değerinin en az %80'inin borçlanma araçlarına yatırım yapıldığı fonlardır. Borçlanma araçları fonlarının en önemli özelliği riski düşük fonlar olmasıdır. Bu fonlara alınacak borçlanma araçları devlet tahvilleri ya da özel sektör tahvil ya da bonoları olabilir. Ancak bu fonların en önemli unsurları fon portföyüne alabileceği kıymetler ile ilgili sınırlamaların bulunması. Örneğin, fon portföyüne fonun izahnamesinde belirtilen oran sınırlamalarının dışına çıkamaz. Yani tek bir borçlanma aracına fonun bütün portföyünü yatıramayacağı için fonun riski dağıtılmış olur.
Bu fonların en önemli risk unsuru, portföyüne almış olduğu borçlanma araçlarının itfasında geriye ödenmeme riskidir. Ancak fon yöneticileri, satın aldıkları borçlanma aracını ihraç eden kurumların finansallarını inceleyerek bu durumu minimize etmeye çalışabilir. Devlet tahvilleri devlet garantisi altında bulunduğu için düşük risk taşımaktadır, şirket tahvillerinde ise bu garanti bulunmadığı için devlet tahvillerine göre daha fazla risk unsuru içermektedir.
Hisse Senedi Fonları
Fon toplam değerinin en az %80'inin hisse senetlerine yatırım yapıldığı fonlardır. Hisse senedi fonlarının en önemli özelliği, kısa vadeli dalgalanmalar dikkate alınmadığı zaman uzun vadede büyüme ve getiriyi amaçlamasıdır.
Hisse senedi fonlarının en önemli risk unsuru, portföyüne almış olduğu hisse senetlerindeki olası sert hareketlerdir. Diğer fon türlerinde olduğu gibi hisse senedi fonlarının izahnamelerinde belirtilen sınırlamalara göre tek bir payda alacağı hisse senedi ile ilgili sınırlama bulunduğu için bu durum, hisse senedi fonlarında riski düşüren bir unsurdur.
Hisse senedi fonlarının bir diğer risk unsuru, hisse senedi piyasalarının ayı piyasasında olması sonucunda fon toplam değerinin en az %80'i hisse senetlerinde olacağı için hisse senedi piyasalarındaki olası bozulma bu fonların değerini negatif etkilemesi şaşırtıcı olmayacaktır. Ayrıca, fonun yatırım yaptığı hisse senetleri de getiri sağlama garantisi bulunmadığı için borsalar yükseliş trendin de olsa bile fon değeri düşebilir ya da borsa kadar getiri sağlamaya bileceği yatırımcılar tarafından unutulmamalıdır. Ayrıca, fonlar aylık olarak fon dağılımını kap üzerinden açıkladığı için yatırımcılar buradan fon dağılımını takip ederek yatırım kararını buna göre verebilirler.
Değişken Fonlar
Portföy dağılımına dair herhangi bir sınırlaması bulunmayan fonlar olarak kısaca tanımlanabilir. Ancak, bu fon türünde yatırım yapabilmek için nitelikli yatırımcı olmak gerekmektedir. Nitelikli yatırımcı; nakit mevduatı ve sermaye piyasası araçlarının toplam değeri bir milyon TL üzerinde, işlem yapmak istediği finansal araçta son bir yıl içinde, üç aylık dönemde asgari beş yüz bin TL hacim ve minimum on adet işlem yapmak şartlarını sağlamış olması gerekmektedir.
Hisse senetleri, kamu ve özel sektör borçlanma araçları, repo-ters repo, altın ve kıymetli madenler, finansal endekslere dayalı yurt içi ve yurt dışı türev araçlara, diğer para ve sermaye piyasası araçları yatırımı yapabilirler. Bu kadar çeşitli enstrümanlara yatırım yapabilmesi, değişken fonların piyasadaki beklentilere göre daha istikrarlı bir portföy yapısı oluşturulmasına yardımcı olabilir.
Değişken fonların diğer fonlardan farkları; portföylerine ilişkin sınırlama bulunmaması ya da türev araçlara fon daha fazla yer verebilmesidir.
Fon Sepeti Fonları
Fon toplam değerinin en az %80’inin diğer fonların ve borsa yatırım fonlarının katılma paylarından oluşmaktadır. Bu fonlar tek bir fona fon toplam büyüklüğünün %10’undan daha fazla yatırım yapamazlar. Fon sepeti fonları Türk yatırım fonlarına yatırım yapabileceği gibi global yatırım fonlarına da yatırım yapabilirler.
Kıymetli Maden Fonları
Fon toplam değeriniz en az %80’inin borsada işlem gören altın, gümüş ya da kıymetli madenlere dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırım yapan fonlardır.
Bu fonların en önemli avantajı tek bir kıymetli madene yatırım yapmak yerine çeşitli madenlerden oluşan bir portföye yatırım yaptığı için olası aşağı yönlü hareketlere karşı daha az riskli olmuş olacaktır.
Karma Fonlar
Portföylerin tamamını; hisse senedi, borçlanma araçları, altın gibi sermaye piyasası araçlarının en az iki tanesi ve her birinin değeri toplam fon değerinin %20’sinden az olmayan fonlardır. Bu fonların en önemli artısı fon portföyünü çeşitlendirme imkânı tanımasıdır. Bu durum fonun riskini düşüren bir unsur olarak öne çıkacaktır. Ancak fon portföyü çeşitlendirilmiş olsa bile piyasalar görülebilecek aşağı yönlü hareketlerden bu fonda etkileneceği yatırımcılar tarafından unutulmamalıdır.
Katılım Fonları
Portföylerini kira sertifikası, katılım hesapları, ortaklık payları, altın ve diğer kıymetli madenler ile SPK tarafından uygun görülen faizsiz sermaye piyasası araçlarına yatırım yapan fonlardır. Bu fonları en önemli özelliği faiz hassasiyeti bulunan yatırımcılara özel çıkarılmış olmasıdır.
Serbest Fonlar
Nitelikli yatırımcılara özel olarak sunulan sermaye piyasası araçlarıdır. Portföyünde bulunacak sermaye piyasası araçlarına dair herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır. Yurt dışında hedge fon olarak tanımlanan fonlar Türkiye’de serbest fon statüsündedir. Serbest fonların en önemli özelliği herhangi bir SPK sınırlamasına tabi olmamasıdır. Ancak bu fonların izahnamesinde belirtilen stratejilerine uymak zorundadırlar.
Bu fonların yatırım araçları; diğer fonların yatırım yaptığı yerli ve yabancı yatırım araçlarının dışında, türev araçlar, borsa dışı opsiyon sözleşmeleri, swap sözleşmeleri, açığa satış işlemi ve kredili menkul kıymet işlemi gerçekleştirebilirler.
Bu fonların en önemli özelliği risklerinin yüksek olmasıdır. Riskin yüksek olmasının en önemli sebebi genellikle yüksek getiriyi amaçlamaları ve bunun sonucunda daha riskli işlem yapmalarıdır.
Serbest fonların diğer fonlardan en önemli farkı, diğer fonlarda yönetim ücreti uygulanırken serbest fonlarda fonun performansına dayalı ücretlendirme de yapılabilmesidir.